Tác giả: Bạch Cư Dị
琵琶行
Mùa Thu, năm Nguyên Hòa thứ mười (816), đời nhà Đường Hiến Tông, Bạch Cư Dị, lúc này đã 45 tuổi, bị cách chức, chuyển về Giang Châu giữ chức Tư Mã trong 2 năm. Tại bến sông Tầm Dương, trong một đêm tiễn khách về, ông ngẫu nhiên gặp một người chơi đàn rất giỏi, nổi danh một thời, khi có tuổi bị bỏ làm ca nữ. Nhân vậy mà dâng trào cảm hứng.
加序言
元和十年予左遷九江郡司馬明年秋送客湓浦口聞船中夜彈琵琶者聽其音錚錚然有京都聲問其人本長安倡女嘗學琵琶於穆曹二善才年長色衰委身為賈人婦遂命酒使快彈數曲曲罷憫然自敘少小時歡樂事今漂淪憔悴轉徙於江湖間予出官二年恬然自安感斯人言是夕始覺有遷謫意因為長句歌以贈之凡六百一十六言命曰琵琶行
Nguyên hoà thập niên dư tả thiên cửu giang quận tư mã minh niên thu tống khách bồn phố khẩu văn thuyền trung dạ đàn tỳ bà giả
thính kỳ âm tranh tranh nhiên hữu kinh đô thanh vấn kỳ nhân bản trường an xướng
nữ thường học tỳ bà ư mục tào nhị thiện tài niên trưởng sắc suy uỷ thân vi
cổ nhân phụ toại mệnh tửu sử khoái đàn sổ khúc khúc bãi mẫn nhiên tự tự thiếu
tiểu thời hoan lạc sự kim phiêu luân tiều tuỵ chuyển tỷ ư giang hồ gian dư
xuất quan nhị niên điềm nhiên tự an cảm tư nhân ngôn thị tịch thuỷ giác hữu
thiên trích ý nhân vi trường cú ca dĩ tặng chi phàm lục bách nhất thập lục
ngôn mệnh viết tỳ bà hành
Năm Nguyên Hoà thứ mười, ta bị điều về giữ chức Tư Mã ở mãi quận Cửu
Giang.
Mùa thu năm sau, khi nhân ra tiễn khách bên cửa sông Bồn. Chợt nghe thấy có tiếng đàn tỳ bà vọng từ thuyền
ai đó. Nghe tiếng đàn thánh thót, vang âm điệu nhạc
ở kinh đô. Bèn đến hỏi, được trả lời rằng: "Tôi vốn là con hát ở Trường An, thường được học đàn tỳ bà của hai bậc tài hoa họ Mục, họ Tào. Bây giờ tuổi đã cao,
nhan sắc suy kém, gửi thân làm vợ một người làm nghề bán hàng".
Nhân vậy, sai người dọn rượu ra, xin nàng đàn cho nghe. Nghe xong, tự nhiên thấy tràn thương cảm. Nàng còn kể cuộc đời mình từ lúc còn trẻ tuổi, luôn vui sướng, cho tới
lúc trôi nổi gửi thân lưu lạc giang hồ khốn khổ.
Ta về đây làm quan đã được hai năm, tự sống trong lặng lẽ mà
yên ổn. Giờ nghe nàng nói những lời ấy, đêm đó chợt nghĩ đến phận bị lưu đầy. Nhân, làm một bài ca dài để tặng nàng, gồm sáu trăm mười sáu từ, tên là Tỳ bà hành.
潯陽江頭夜送客
楓葉荻花秋瑟瑟
主人下馬客在船
舉酒欲飲無管弦
Tầm Dương giang đầu dạ tống khách
Phong diệp địch hoa thu sắt
sắt
Chủ nhân hạ mã khách tại thuyền
Cử tửu dục ẩm vô quản huyền
Đầu bến sông Tầm Dương, đêm tiễn khách
Gió thu thổi, lá phong, hoa lau bay hiu hắt
Chủ nhân xuống ngựa,
khách tại trong thuyền
Nâng chén rượu, muốn uống, mà không có tiếng đàn, tiếng sáo
醉不成歡慘將別
別時茫茫江浸月
忽聞水上琵琶聲
主人忘歸客不發
Tuý bất thành hoan thảm tương biệt
Biệt thời mang mang giang
tẩm nguyệt
Hốt văn thuỷ thượng tỳ bà thanh
Chủ nhân vong quy khách bất
phát
Say cũng nào vui được, vì nỗi biệt ly sầu thảm
Lúc chia tay, trong lòng rối bời, nước sông nhuộm ánh trăng
Trên mặt nước, bỗng nghe thấy tiếng đàn tỳ
bà
Chủ như quên phải quay về, khách cũng chẳng khởi hành
尋聲暗問彈者誰
琵琶聲停欲語遲
移船相近邀相見
添酒回燈重開宴
Tầm thanh âm vấn đàn giả thuỳ
Tỳ bà thanh đình dục ngữ trì
Di thuyền tương cận yêu tương kiến
Thiêm tửu hồi đăng trùng
khai yến
Tìm theo tiếng đàn, để hỏi
ai là người đàn
Tiếng tỳ bà dừng lại, như muốn nói mà còn chần chừ
Bèn dời thuyền sát lại, xin
được gặp mặt
Rót thêm rượu, khêu lại đèn, bày tiệc rượu mới
千呼萬喚始出來
猶抱琵琶半遮面
轉軸撥弦三兩聲
未成曲調先有情
Thiên hô vạn hoán thuỷ xuất lai
Do bão tỳ bà bán già diện
Chuyển trục bát huyền tam lưỡng thanh
Vị thành khúc điệu
tiên hữu tình
Gọi đến ngàn vạn lần, vạn lần,
mới xuất hiện
Còn ôm đàn tỳ bà che khuất nửa gương mặt
Vặn trục, gảy dây hai
ba tiếng
Chưa ra khúc điệu gì, mà đã thấy có tâm tình
弦弦掩抑聲聲思
似訴平生不得意
低眉信手續續彈
說盡心中無限事
Huyền huyền yểm ức thanh thanh tứ
Tự tố bình sinh bất đắc ý
Đê mi tín thủ tục tục đàn
Thuyết tận tâm trung vô hạn sự
Từng dây nghẹn
ngào, tiếng nào cũng có ý tứ
Tự như nói lên những nỗi bất đắc trong cuộc đời
Cúi mày, tay không dời, cứ gảy liên tục
Như đang nói lên những nỗi buồn không kể xiết trong tận đáy lòng
輕攏慢捻抹復挑
初為霓裳後六么
大弦嘈嘈如急雨
小弦切切如私語
Khinh lung mạn nẫm mạt phục khiêu
Sơ vi nghê thường hậu lục
yêu
Đại huyền tào tào như cấp vũ
Tiểu huyền thiết thiết như tư
ngữ
Nhẹ gảy, chậm nắn, rồi
lại gảy tiếp
Ban đầu là khúc Nghê Thường, sau khúc Lục Yêu
Dây lớn ào ào như mưa lớn
Dây nhỏ thiết tha như đang nói chuyện riêng
嘈嘈切切錯雜彈
大珠小珠落玉盤
間關鶯語花底滑
幽咽泉流冰下難
Tào tào thiết thiết thác tạp đàn
Đại châu tiểu châu lạc ngọc
bàn
Gian quan oanh ngữ hoa để hoạt
U yết tuyền lưu thuỷ hạ than
Tiếng ào ào lẫn trong tiếng nhẹ nhàng
Như ngọc châu hạt lớn, hạt nhỏ rắc lên mâm
ngọc
Như những tiếng chim
oanh qua lại trong khóm hoa
Như dòng suối ngẹn ngào, nước chảy xuôi xuống bãi
冰泉冷澀弦凝絕
凝絕不通聲暫歇
別有幽愁暗恨生
此時無聲勝有聲
Thuỷ tuyền lãnh sáp huyền ngưng tuyệt
Ngưng tuyệt bất thông
thanh tiệm hiết
Biệt hữu u sầu ám hận sinh
Thử thời vô thanh thắng hữu thanh
Nước suối lạnh bỗng như đông lại, dây đàn ngưng bặt
Ngưng bặt, mắc míu, tiếng đàn như tiêu tan đâu mất
Mối sầu kín u uất, nỗi hận âm thầm dâng lên
Lúc này, chẳng có âm thanh nào mà thấy hay hơn
là có
銀瓶乍破水漿迸
鐵騎突出刀槍鳴
曲終收撥當心畫
四弦一聲如裂帛
Ngân bình sạ phá thuỷ tương bính
Thiết kỵ đột xuất đao
thương minh
Khúc chung thu bát đương tâm hoạch
Tứ huyền nhất thanh như
liệt bạch
Bỗng như nước bắn tung ra khỏi bình bạc bị vỡ
Như cả đoàn thiết
kỵ ào ào xông lên, đao thương sáng ngời
Cuối khúc đàn, dừng tay gảy chặn dây
Bốn dây cùng vang lên một tiếng như lụa xé
東船西舫悄無言
唯見江心秋月白
沉吟放撥插弦中
整頓衣裳起斂容
Đông thuyền tây phảng tiễu vô ngôn
Duy kiến giang tâm thu
nguyệt bạch
Trầm ngâm phóng bát sáp huyền trung
Chỉnh đốn y thường khởi
liễm dung
Thuyền mảng Đông Tây đều lặng
im, không một tiếng nói
Chỉ thấy trăng Thu sáng giữa dòng sông
Trầm ngâm buông
phím, cài móng đàn vào giữa các dây
Sửa gọn xiêm áo lại, ngẩng mặt lên
自言本是京城女
家在蝦蟆陵下住
十三學得琵琶成
名屬教坊第一部
Tự ngôn bản thị kinh thành nữ
Gia tại hà mô lăng hạ trú
Thập tam học đắc tỳ bà thành
Danh thuộc giáo phường đệ nhất
bộ
Tâm sự rằng, nguyên là con gái chốn kinh thành
Nhà ở dưới gần lăng Hà Mô
Mười ba tuổi đã học được đàn tỳ bà
Tên tuổi thuộc hàng đầu trong giáo phường
曲罷曾教善才服
妝成每被秋娘妒
五陵年少爭纏頭
一曲紅綃不知數
Khúc bãi tằng giao thiện tài phục
Trang thành mỗi bị thu nương đố
Ngũ Lăng niên thiếu tranh triền đầu
Nhất khúc hồng tiêu bất
tri số
Mỗi khi hết khúc đàn,
từng khiến nhiều người sành nghe thán phục
Mỗi khi trang điểm xong, đến sắc đẹp nàng Thu Nương cũng
phải đố kỵ
Những chàng trai trẻ nhà giàu ở
Ngũ Lăng tranh nhau tặng quà
Một bài, thưởng không biết bao là tấm lụa đào
鈿頭銀篦擊節碎
血色羅裙翻酒污
今年歡笑復明年
秋月春風等閑度
Điền đầu ngân tì kích tiết toái
Huyết sắc la quần phiên tửu ố
Kim niên hoan tiếu phục minh niên
Thu nguyệt xuân phong đẳng
nhàn độ
Vành lược bạc, cành
trâm vàng, lấy để gõ theo nhịp cũng vỡ tan
Quần lụa màu huyết dụ, để rượu đổ ra hoen ố
Năm này vui cười, năm
sau cũng như vậy
Trăng Thu, gió Xuân, một quãng đời nhàn hạ
弟走从軍阿姨死
暮去朝來顏色故
門前冷落鞍馬稀
老大嫁作商人婦
Đệ tẩu tòng quân a di tử
Mộ khứ triêu lai nhan sắc cố
Môn tiền lãnh lạc xa mã hy
Lão đại giá tác thương nhân phụ
Em trai lên đường tòng quân, rồi
dì lại chết
Chiều qua, sớm lại, nhan sắc cũng tàn phai
Trước cổng dần vắng lặng, thưa thớt đi ngựa xe
Người anh cả đem gả để làm vợ một người đi buôn
商人重利輕別離
前月浮梁買茶去
去來江口守空船
繞船月明江水寒
Thương nhân trọng lợi khinh biệt ly
Tiền nguyệt phù lương
mãi trà khứ
Khứ lai giang khẩu thủ không thuyền
Nhiễu thuyền nguyệt minh
giang thuỷ hàn
Người buôn bán chỉ
tham lợi, coi thường sự chia cách
Tháng trước, vừa đi Phù Lương mua trà
Quay về đầu
sông, một mình với con thuyền không
Quanh thuyền trăng sáng, nước sông lạnh lẽo
夜深忽夢少年事
夢啼妝淚紅闌干
我聞琵琶已嘆息
又聞此語重唧唧
Dạ thâm hốt mộng thiếu niên sự
Mộng đề trang lệ hồng lan can
Ngã văn tỳ bà dĩ thán tức
Hựu văn thử ngữ trùng tức tức
Đêm khuya, bỗng mơ thấy
lại thời trẻ trung
Trong giấc mộng khóc ướt nhòe lớp trang điểm
Ta nghe tiếng tỳ bà,
đã than khóc tức tưởi
Nghe thêm những lời tâm sự này, lại càng bùi ngùi
同是天涯淪落人
相逢何必曾相識
我从去年辭帝京
謫居臥病潯陽城
Đồng thị thiên nhai luân lạc nhân
Tương phùng hà tất tằng
tương thức
Ngã tòng khứ niên từ đế kinh
Trích cư ngọa bệnh tầm dương
thành
Cùng là những kẻ bị lưu lạc ở
chốn chân trời, góc bể
Gặp gỡ nhau đây, nào cần phải đã từng quen biết
Ta từ năm ngoái, khi từ giã
kinh vua
Bị đầy, ôm bệnh tại thành Tầm Dương
潯陽地僻無音樂
終歲不聞絲竹聲
住近湓江地低濕
黃蘆苦竹繞宅生
Tầm dương địa tích vô âm nhạc
Chung tuế bất văn ty trúc
thanh
Trú cận bồn giang địa thế thấp
Hoàng lô khổ trúc nhiễu trạch
sinh
Tầm Dương, nơi hẻo lánh, chẳng có âm nhạc
Cả năm nay, chưa nghe được một tiếng đàn, tiếng sáo
Ta lại ở gần cửa Bồn giang, chỗ
thấp và ẩm ướt
Lau, trúc úa khô vàng võ, mọc quanh đầy nhà
其間旦暮聞何物
杜鵑啼血猿哀鳴
春江花朝秋月夜
往往取酒還獨傾
Kỳ gian đán mộ văn hà vật
Đỗ quyên đề huyết viên ai minh
Xuân giang hoa triêu thu nguyệt dạ
Vãng vãng thủ tửu hoàn độc
khuynh
Nơi đây, sáng chiều
nghe được những gì
Chỉ có tiếng chim quốc khóc nhỏ máu, và tiếng vượn hú bi ai
Sáng Xuân hoa nở, đêm Thu chỉ mỗi ánh trăng
Ta thường thường chỉ đem rượu ra dốc chén một mình
豈無山歌與村笛
嘔啞嘲哳難為聽
今夜聞君琵琶語
如聽仙樂耳暫明
Khởi vô sơn ca dữ thôn địch
Ẩu á trào triết nan vi thính
Kim dạ văn quân tỳ bà ngữ
Như thính tiên nhạc nhĩ tạm minh
Chẳng phải không có lời ca, tiếng sáo trong thôn núi đâu
Khốn nỗi ú ớ, trọ trẹ thật khó nghe
Đêm nay, nghe được tiếng
tỳ bà của nàng
Tai như nghe được tiếng nhạc tiên, thật sáng láng
莫辭更坐彈一曲
為君翻作琵琶行
感我此言良久立
卻坐促弦弦轉急
Mạc từ cánh tọa đàn nhất khúc
Vị quân phiên tác tỳ bà hành
Cảm ngã thử ngôn lương cửu lập
Khước tọa xúc huyền huyền
chuyển cấp
Đừng đi vội, xin ngồi đàn một
khúc
Ta vì nàng, sẽ làm một bài Tỳ Bà hành
Cảm động vì lời ta nói,
nàng tần ngần đứng một lúc lâu
Lại ngồi xuống gảy đàn, tiếng bỗng chuyển thành gấp gáp
凄凄不似向前聲
滿座重聞皆掩泣
座中泣下誰最多
江州司馬青衫濕
Thê thê bất tự hướng tiền thanh
Mãn tọa trùng văn giai yểm
khấp
Tọa trung khấp hạ thuỳ tối đa
Giang Châu tư mã thanh sam thấp
Buồn thảm không như tiếng đàn lúc trước
Hết những người trong tiệc nghe lại, đều che mặt khóc
Trong những người ấy,
ai là người khóc nhiều nhất
Chính là Tư mã Giang Châu, ướt đẫm vạt áo xanh
Sưu tầm
