Tỳ bà hành

Tác giả: Bạch Cư Dị

琵琶行

Mùa Thu, năm Nguyên Hòa thứ mười (816), đời nhà Đường Hiến Tông, Bạch Cư Dị, lúc này đã 45 tuổi, bị cách chức, chuyển về Giang Châu giữ chức Tư Mã trong 2 năm. Tại bến sông Tầm Dương, trong một đêm tiễn khách về, ông ngẫu nhiên gặp một người chơi đàn rất giỏi, nổi danh một thời, khi có tuổi bị bỏ làm ca nữ. Nhân vậy mà dâng trào cảm hứng.

加序言 
元和十年予左遷九江郡司馬明年秋送客湓浦口聞船中夜彈琵琶者聽其音錚錚然有京都聲問其人本長安倡女嘗學琵琶於穆曹二善才年長色衰委身為賈人婦遂命酒使快彈數曲曲罷憫然自敘少小時歡樂事今漂淪憔悴轉徙於江湖間予出官二年恬然自安感斯人言是夕始覺有遷謫意因為長句歌以贈之凡六百一十六言命曰琵琶行

Nguyên hoà thập niên dư tả thiên cửu giang quận tư mã minh niên thu tống khách bồn phố khẩu văn thuyền trung dạ đàn tỳ bà giả thính kỳ âm tranh tranh nhiên hữu kinh đô thanh vấn kỳ nhân bản trường an xướng nữ thường học tỳ bà ư mục tào nhị thiện tài niên trưởng sắc suy uỷ thân vi cổ nhân phụ toại mệnh tửu sử khoái đàn sổ khúc khúc bãi mẫn nhiên tự tự thiếu tiểu thời hoan lạc sự kim phiêu luân tiều tuỵ chuyển tỷ ư giang hồ gian dư xuất quan nhị niên điềm nhiên tự an cảm tư nhân ngôn thị tịch thuỷ giác hữu thiên trích ý nhân vi trường cú ca dĩ tặng chi phàm lục bách nhất thập lục ngôn mệnh viết tỳ bà hành

Năm Nguyên Hoà thứ mười, ta bị điều về giữ chức Tư Mã ở mãi quận Cửu Giang. 
Mùa thu năm sau, khi nhân ra tiễn khách bên cửa sông Bồn. Chợt nghe thấy có tiếng đàn tỳ bà vọng từ thuyền ai đó. Nghe tiếng đàn thánh thót, vang âm điệu nhạc ở kinh đô. Bèn đến hỏi, được trả lời rằng: "Tôi vốn là con hát ở Trường An, thường được học đàn tỳ bà của hai bậc tài hoa họ Mục, họ Tào. Bây giờ tuổi đã cao, nhan sắc suy kém, gửi thân làm vợ một người làm nghề bán hàng". 
Nhân vậy, sai người dọn rượu ra, xin nàng đàn cho nghe. Nghe xong, tự nhiên thấy tràn thương cảm. Nàng còn kể cuộc đời mình từ lúc còn trẻ tuổi, luôn vui sướng, cho tới lúc trôi nổi gửi thân lưu lạc giang hồ khốn khổ. 
Ta về đây làm quan đã được hai năm, tự sống trong lặng lẽ mà yên ổn. Giờ nghe nàng nói những lời ấy, đêm đó chợt nghĩ đến phận bị lưu đầy. Nhân, làm một bài ca dài để tặng nàng, gồm sáu trăm mười sáu từ, tên là Tỳ bà hành.

潯陽江頭夜送客

楓葉荻花秋瑟瑟

主人下馬客在船

舉酒欲飲無管弦

Tầm Dương giang đầu dạ tống khách 

Phong diệp địch hoa thu sắt sắt

Chủ nhân hạ mã khách tại thuyền 

Cử tửu dục ẩm vô quản huyền

Đầu bến sông Tầm Dương, đêm tiễn khách

Gió thu thổi, lá phong, hoa lau bay hiu hắt

Chủ nhân xuống ngựa, khách tại trong thuyền 

Nâng chén rượu, muốn uống, mà không có tiếng đàn, tiếng sáo

醉不成歡慘將別

別時茫茫江浸月

忽聞水上琵琶聲

主人忘歸客不發

Tuý bất thành hoan thảm tương biệt 

Biệt thời mang mang giang tẩm nguyệt

Hốt văn thuỷ thượng tỳ bà thanh 

Chủ nhân vong quy khách bất phát

Say cũng nào vui được, vì nỗi biệt ly sầu thảm 

Lúc chia tay, trong lòng rối bời, nước sông nhuộm ánh trăng

Trên mặt nước, bỗng nghe thấy tiếng đàn tỳ bà 

Chủ như quên phải quay về, khách cũng chẳng khởi hành

尋聲暗問彈者誰

琵琶聲停欲語遲

移船相近邀相見

添酒回燈重開宴

Tầm thanh âm vấn đàn giả thuỳ 

Tỳ bà thanh đình dục ngữ trì

Di thuyền tương cận yêu tương kiến 

Thiêm tửu hồi đăng trùng khai yến

Tìm theo tiếng đàn, để hỏi ai là người đàn

Tiếng tỳ bà dừng lại, như muốn nói mà còn chần chừ

Bèn dời thuyền sát lại, xin được gặp mặt 

Rót thêm rượu, khêu lại đèn, bày tiệc rượu mới

千呼萬喚始出來

猶抱琵琶半遮面

轉軸撥弦三兩聲

未成曲調先有情

Thiên hô vạn hoán thuỷ xuất lai 

Do bão tỳ bà bán già diện

Chuyển trục bát huyền tam lưỡng thanh 

Vị thành khúc điệu tiên hữu tình

Gọi đến ngàn vạn lần, vạn lần, mới xuất hiện

Còn ôm đàn tỳ bà che khuất nửa gương mặt

Vặn trục, gảy dây hai ba tiếng

Chưa ra khúc điệu gì, mà đã thấy có tâm tình

弦弦掩抑聲聲思

似訴平生不得意

低眉信手續續彈

 說盡心中無限事

Huyền huyền yểm ức thanh thanh tứ 

Tự tố bình sinh bất đắc ý

Đê mi tín thủ tục tục đàn 

Thuyết tận tâm trung vô hạn sự

Từng dây nghẹn ngào, tiếng nào cũng có ý tứ

Tự như nói lên những nỗi bất đắc trong cuộc đời

Cúi mày, tay không dời, cứ gảy liên tục

Như đang nói lên những nỗi buồn không kể xiết trong tận đáy lòng

輕攏慢捻抹復挑

初為霓裳後六么

大弦嘈嘈如急雨

小弦切切如私語

Khinh lung mạn nẫm mạt phục khiêu 

Sơ vi nghê thường hậu lục yêu

Đại huyền tào tào như cấp vũ 

Tiểu huyền thiết thiết như tư ngữ

Nhẹ gảy, chậm nắn, rồi lại gảy tiếp 

Ban đầu là khúc Nghê Thường, sau khúc Lục Yêu

Dây lớn ào ào như mưa lớn

Dây nhỏ thiết tha như đang nói chuyện riêng

嘈嘈切切錯雜彈

大珠小珠落玉盤

間關鶯語花底滑

幽咽泉流冰下難

Tào tào thiết thiết thác tạp đàn 

Đại châu tiểu châu lạc ngọc bàn

Gian quan oanh ngữ hoa để hoạt 

U yết tuyền lưu thuỷ hạ than

Tiếng ào ào lẫn trong tiếng nhẹ nhàng

Như ngọc châu hạt lớn, hạt nhỏ rắc lên mâm ngọc

Như những tiếng chim oanh qua lại trong khóm hoa 

Như dòng suối ngẹn ngào, nước chảy xuôi xuống bãi

冰泉冷澀弦凝絕

凝絕不通聲暫歇

別有幽愁暗恨生

此時無聲勝有聲

Thuỷ tuyền lãnh sáp huyền ngưng tuyệt 

Ngưng tuyệt bất thông thanh tiệm hiết

Biệt hữu u sầu ám hận sinh 

Thử thời vô thanh thắng hữu thanh

Nước suối lạnh bỗng như đông lại, dây đàn ngưng bặt 

Ngưng bặt, mắc míu, tiếng đàn như tiêu tan đâu mất

Mối sầu kín u uất, nỗi hận âm thầm dâng lên

Lúc này, chẳng có âm thanh nào mà thấy hay hơn là có

銀瓶乍破水漿迸

鐵騎突出刀槍鳴

曲終收撥當心畫

四弦一聲如裂帛

Ngân bình sạ phá thuỷ tương bính 

Thiết kỵ đột xuất đao thương minh

Khúc chung thu bát đương tâm hoạch 

Tứ huyền nhất thanh như liệt bạch

Bỗng như nước bắn tung ra khỏi bình bạc bị vỡ

Như cả đoàn thiết kỵ ào ào xông lên, đao thương sáng ngời

Cuối khúc đàn, dừng tay gảy chặn dây 

Bốn dây cùng vang lên một tiếng như lụa xé

東船西舫悄無言

唯見江心秋月白

沉吟放撥插弦中

整頓衣裳起斂容

Đông thuyền tây phảng tiễu vô ngôn 

Duy kiến giang tâm thu nguyệt bạch

Trầm ngâm phóng bát sáp huyền trung 

Chỉnh đốn y thường khởi liễm dung

Thuyền mảng Đông Tây đều lặng im, không một tiếng nói 

Chỉ thấy trăng Thu sáng giữa dòng sông

Trầm ngâm buông phím, cài móng đàn vào giữa các dây

Sửa gọn xiêm áo lại, ngẩng mặt lên

自言本是京城女

家在蝦蟆陵下住

十三學得琵琶成

名屬教坊第一部

Tự ngôn bản thị kinh thành nữ 

Gia tại hà mô lăng hạ trú

Thập tam học đắc tỳ bà thành 

Danh thuộc giáo phường đệ nhất bộ

Tâm sự rằng, nguyên là con gái chốn kinh thành 

Nhà ở dưới gần lăng Hà Mô

Mười ba tuổi đã học được đàn tỳ bà 

Tên tuổi thuộc hàng đầu trong giáo phường

曲罷曾教善才服

妝成每被秋娘妒

五陵年少爭纏頭

一曲紅綃不知數

Khúc bãi tằng giao thiện tài phục 

Trang thành mỗi bị thu nương đố

Ngũ Lăng niên thiếu tranh triền đầu 

Nhất khúc hồng tiêu bất tri số

Mỗi khi hết khúc đàn, từng khiến nhiều người sành nghe thán phục 

Mỗi khi trang điểm xong, đến sắc đẹp nàng Thu Nương cũng phải đố kỵ

Những chàng trai trẻ nhà giàu ở Ngũ Lăng tranh nhau tặng quà

Một bài, thưởng không biết bao là tấm lụa đào

鈿頭銀篦擊節碎

血色羅裙翻酒污

今年歡笑復明年

秋月春風等閑度

Điền đầu ngân tì kích tiết toái 

Huyết sắc la quần phiên tửu ố

Kim niên hoan tiếu phục minh niên 

Thu nguyệt xuân phong đẳng nhàn độ

Vành lược bạc, cành trâm vàng, lấy để gõ theo nhịp cũng vỡ tan 

Quần lụa màu huyết dụ, để rượu đổ ra hoen ố

Năm này vui cười, năm sau cũng như vậy 

Trăng Thu, gió Xuân, một quãng đời nhàn hạ

弟走从軍阿姨死

暮去朝來顏色故

門前冷落鞍馬稀

老大嫁作商人婦

Đệ tẩu tòng quân a di tử 

Mộ khứ triêu lai nhan sắc cố

Môn tiền lãnh lạc xa mã hy 

Lão đại giá tác thương nhân phụ

Em trai lên đường tòng quân, rồi dì lại chết 

Chiều qua, sớm lại, nhan sắc cũng tàn phai

Trước cổng dần vắng lặng, thưa thớt đi ngựa xe 

Người anh cả đem gả để làm vợ một người đi buôn

商人重利輕別離

前月浮梁買茶去

去來江口守空船

繞船月明江水寒

Thương nhân trọng lợi khinh biệt ly 

Tiền nguyệt phù lương mãi trà khứ

Khứ lai giang khẩu thủ không thuyền 

Nhiễu thuyền nguyệt minh giang thuỷ hàn

Người buôn bán chỉ tham lợi, coi thường sự chia cách

Tháng trước, vừa đi Phù Lương mua trà

Quay về đầu sông, một mình với con thuyền không 

Quanh thuyền trăng sáng, nước sông lạnh lẽo

夜深忽夢少年事

夢啼妝淚紅闌干

我聞琵琶已嘆息

又聞此語重唧唧

Dạ thâm hốt mộng thiếu niên sự 

Mộng đề trang lệ hồng lan can

Ngã văn tỳ bà dĩ thán tức 

Hựu văn thử ngữ trùng tức tức

Đêm khuya, bỗng mơ thấy lại thời trẻ trung 

Trong giấc mộng khóc ướt nhòe lớp trang điểm

Ta nghe tiếng tỳ bà, đã than khóc tức tưởi

Nghe thêm những lời tâm sự này, lại càng bùi ngùi

同是天涯淪落人

相逢何必曾相識

我从去年辭帝京

謫居臥病潯陽城

Đồng thị thiên nhai luân lạc nhân 

Tương phùng hà tất tằng tương thức

Ngã tòng khứ niên từ đế kinh 

Trích cư ngọa bệnh tầm dương thành

Cùng là những kẻ bị lưu lạc ở chốn chân trời, góc bể

Gặp gỡ nhau đây, nào cần phải đã từng quen biết

Ta từ năm ngoái, khi từ giã kinh vua 

Bị đầy, ôm bệnh tại thành Tầm Dương

潯陽地僻無音樂

終歲不聞絲竹聲

住近湓江地低濕

黃蘆苦竹繞宅生

Tầm dương địa tích vô âm nhạc 

Chung tuế bất văn ty trúc thanh

Trú cận bồn giang địa thế thấp 

Hoàng lô khổ trúc nhiễu trạch sinh

Tầm Dương, nơi hẻo lánh, chẳng có âm nhạc 

Cả năm nay, chưa nghe được một tiếng đàn, tiếng sáo

Ta lại ở gần cửa Bồn giang, chỗ thấp và ẩm ướt 

Lau, trúc úa khô vàng võ, mọc quanh đầy nhà

其間旦暮聞何物

杜鵑啼血猿哀鳴

春江花朝秋月夜

往往取酒還獨傾

Kỳ gian đán mộ văn hà vật 

Đỗ quyên đề huyết viên ai minh

Xuân giang hoa triêu thu nguyệt dạ 

Vãng vãng thủ tửu hoàn độc khuynh

Nơi đây, sáng chiều nghe được những gì 

Chỉ có tiếng chim quốc khóc nhỏ máu, và tiếng vượn hú bi ai

Sáng Xuân hoa nở, đêm Thu chỉ mỗi ánh trăng 

Ta thường thường chỉ đem rượu ra dốc chén một mình

豈無山歌與村笛

嘔啞嘲哳難為聽

今夜聞君琵琶語

如聽仙樂耳暫明

Khởi vô sơn ca dữ thôn địch

Ẩu á trào triết nan vi thính

Kim dạ văn quân tỳ bà ngữ 

Như thính tiên nhạc nhĩ tạm minh

Chẳng phải không có lời ca, tiếng sáo trong thôn núi đâu 

Khốn nỗi ú ớ, trọ trẹ thật khó nghe

Đêm nay, nghe được tiếng tỳ bà của nàng 

Tai như nghe được tiếng nhạc tiên, thật sáng láng

莫辭更坐彈一曲

為君翻作琵琶行

感我此言良久立

卻坐促弦弦轉急

Mạc từ cánh tọa đàn nhất khúc 

Vị quân phiên tác tỳ bà hành

Cảm ngã thử ngôn lương cửu lập 

Khước tọa xúc huyền huyền chuyển cấp

Đừng đi vội, xin ngồi đàn một khúc 

Ta vì nàng, sẽ làm một bài Tỳ Bà hành

Cảm động vì lời ta nói, nàng tần ngần đứng một lúc lâu 

Lại ngồi xuống gảy đàn, tiếng bỗng chuyển thành gấp gáp

凄凄不似向前聲

滿座重聞皆掩泣

座中泣下誰最多

江州司馬青衫濕

Thê thê bất tự hướng tiền thanh 

Mãn tọa trùng văn giai yểm khấp

Tọa trung khấp hạ thuỳ tối đa 

Giang Châu tư mã thanh sam thấp

Buồn thảm không như tiếng đàn lúc trước

Hết những người trong tiệc nghe lại, đều che mặt khóc

Trong những người ấy, ai là người khóc nhiều nhất 

Chính là Tư mã Giang Châu, ướt đẫm vạt áo xanh

Sưu tầm