2/8/15

Tỳ bà hành

Tác giả: Bạch Cư Dị
琵琶行

Mùa Thu, năm Nguyên Hòa thứ mười (816), đời nhà Đường Hiến Tông, Bạch Cư Dị, lúc này đã 45 tuổi, bị cách chức, chuyển về Giang Châu giữ chức Tư Mã trong 2 năm. Tại bến sông Tầm Dương, trong một đêm tiễn khách về, ông ngẫu nhiên gặp một người chơi đàn rất giỏi, nổi danh một thời, khi có tuổi bị bỏ làm ca nữ. Nhân vậy mà dâng trào cảm hứng.


加序言 
元和十年予左遷九江郡司馬明年秋送客湓浦口聞船中夜彈琵琶者聽其音錚錚然有京都聲問其人本長安倡女嘗學琵琶於穆曹二善才年長色衰委身為賈人婦遂命酒使快彈數曲曲罷憫然自敘少小時歡樂事今漂淪憔悴轉徙於江湖間予出官二年恬然自安感斯人言是夕始覺有遷謫意因為長句歌以贈之凡六百一十六言命曰琵琶行

Nguyên hoà thập niên dư tả thiên cửu giang quận tư mã minh niên thu tống khách bồn phố khẩu văn thuyền trung dạ đàn tỳ bà giả thính kỳ âm tranh tranh nhiên hữu kinh đô thanh vấn kỳ nhân bản trường an xướng nữ thường học tỳ bà ư mục tào nhị thiện tài niên trưởng sắc suy uỷ thân vi cổ nhân phụ toại mệnh tửu sử khoái đàn sổ khúc khúc bãi mẫn nhiên tự tự thiếu tiểu thời hoan lạc sự kim phiêu luân tiều tuỵ chuyển tỷ ư giang hồ gian dư xuất quan nhị niên điềm nhiên tự an cảm tư nhân ngôn thị tịch thuỷ giác hữu thiên trích ý nhân vi trường cú ca dĩ tặng chi phàm lục bách nhất thập lục ngôn mệnh viết tỳ bà hành

Năm Nguyên Hoà thứ mười, ta bị điều về giữ chức Tư Mã ở mãi quận Cửu Giang. 
Mùa thu năm sau, khi nhân ra tiễn khách bên cửa sông Bồn. Chợt nghe thấy có tiếng đàn tỳ bà vọng từ thuyền ai đó. Nghe tiếng đàn thánh thót, vang âm điệu nhạc ở kinh đô. Bèn đến hỏi, được trả lời rằng: "Tôi vốn là con hát ở Trường An, thường được học đàn tỳ bà của hai bậc tài hoa họ Mục, họ Tào. Bây giờ tuổi đã cao, nhan sắc suy kém, gửi thân làm vợ một người làm nghề bán hàng". 
Nhân vậy, sai người dọn rượu ra, xin nàng đàn cho nghe. Nghe xong, tự nhiên thấy tràn thương cảm. Nàng còn kể cuộc đời mình từ lúc còn trẻ tuổi, luôn vui sướng, cho tới lúc trôi nổi gửi thân lưu lạc giang hồ khốn khổ. 
Ta về đây làm quan đã được hai năm, tự sống trong lặng lẽ mà yên ổn. Giờ nghe nàng nói những lời ấy, đêm đó chợt nghĩ đến phận bị lưu đầy. Nhân, làm một bài ca dài để tặng nàng, gồm sáu trăm mười sáu từ, tên là Tỳ bà hành.



潯陽江頭夜送客
楓葉荻花秋瑟瑟
主人下馬客在船
舉酒欲飲無管弦
Tầm Dương giang đầu dạ tống khách 
Phong diệp địch hoa thu sắt sắt
Chủ nhân hạ mã khách tại thuyền 
Cử tửu dục ẩm vô quản huyền

Đầu bến sông Tầm Dương, đêm tiễn khách
Gió thu thổi, lá phong, hoa lau bay hiu hắt
Chủ nhân xuống ngựa, khách tại trong thuyền 
Nâng chén rượu, muốn uống, mà không có tiếng đàn, tiếng sáo

醉不成歡慘將別
別時茫茫江浸月
忽聞水上琵琶聲
主人忘歸客不發
Tuý bất thành hoan thảm tương biệt 
Biệt thời mang mang giang tẩm nguyệt
Hốt văn thuỷ thượng tỳ bà thanh 
Chủ nhân vong quy khách bất phát

Say cũng nào vui được, vì nỗi biệt ly sầu thảm 
Lúc chia tay, trong lòng rối bời, nước sông nhuộm ánh trăng
Trên mặt nước, bỗng nghe thấy tiếng đàn tỳ bà 
Chủ như quên phải quay về, khách cũng chẳng khởi hành

尋聲暗問彈者誰
琵琶聲停欲語遲
移船相近邀相見
添酒回燈重開宴
Tầm thanh âm vấn đàn giả thuỳ 
Tỳ bà thanh đình dục ngữ trì
Di thuyền tương cận yêu tương kiến 
Thiêm tửu hồi đăng trùng khai yến

Tìm theo tiếng đàn, để hỏi ai là người đàn
Tiếng tỳ bà dừng lại, như muốn nói mà còn chần chừ
Bèn dời thuyền sát lại, xin được gặp mặt 
Rót thêm rượu, khêu lại đèn, bày tiệc rượu mới

千呼萬喚始出來
猶抱琵琶半遮面
轉軸撥弦三兩聲
未成曲調先有情
Thiên hô vạn hoán thuỷ xuất lai 
Do bão tỳ bà bán già diện
Chuyển trục bát huyền tam lưỡng thanh 
Vị thành khúc điệu tiên hữu tình

Gọi đến ngàn vạn lần, vạn lần, mới xuất hiện
Còn ôm đàn tỳ bà che khuất nửa gương mặt
Vặn trục, gảy dây hai ba tiếng
Chưa ra khúc điệu gì, mà đã thấy có tâm tình

弦弦掩抑聲聲思
似訴平生不得意
低眉信手續續彈
 說盡心中無限事
Huyền huyền yểm ức thanh thanh tứ 
Tự tố bình sinh bất đắc ý
Đê mi tín thủ tục tục đàn 
Thuyết tận tâm trung vô hạn sự

Từng dây nghẹn ngào, tiếng nào cũng có ý tứ
Tự như nói lên những nỗi bất đắc trong cuộc đời
Cúi mày, tay không dời, cứ gảy liên tục
Như đang nói lên những nỗi buồn không kể xiết trong tận đáy lòng

輕攏慢捻抹復挑
初為霓裳後六么
大弦嘈嘈如急雨
小弦切切如私語
Khinh lung mạn nẫm mạt phục khiêu 
Sơ vi nghê thường hậu lục yêu
Đại huyền tào tào như cấp vũ 
Tiểu huyền thiết thiết như tư ngữ

Nhẹ gảy, chậm nắn, rồi lại gảy tiếp 
Ban đầu là khúc Nghê Thường, sau khúc Lục Yêu
Dây lớn ào ào như mưa lớn
Dây nhỏ thiết tha như đang nói chuyện riêng

嘈嘈切切錯雜彈
大珠小珠落玉盤
間關鶯語花底滑
幽咽泉流冰下難
Tào tào thiết thiết thác tạp đàn 
Đại châu tiểu châu lạc ngọc bàn
Gian quan oanh ngữ hoa để hoạt 
U yết tuyền lưu thuỷ hạ than

Tiếng ào ào lẫn trong tiếng nhẹ nhàng
Như ngọc châu hạt lớn, hạt nhỏ rắc lên mâm ngọc
Như những tiếng chim oanh qua lại trong khóm hoa 
Như dòng suối ngẹn ngào, nước chảy xuôi xuống bãi

冰泉冷澀弦凝
凝絕不通聲暫歇
別有幽愁暗恨生
此時無聲勝有聲
Thuỷ tuyền lãnh sáp huyền ngưng tuyệt 
Ngưng tuyệt bất thông thanh tiệm hiết
Biệt hữu u sầu ám hận sinh 
Thử thời vô thanh thắng hữu thanh

Nước suối lạnh bỗng như đông lại, dây đàn ngưng bặt 
Ngưng bặt, mắc míu, tiếng đàn như tiêu tan đâu mất
Mối sầu kín u uất, nỗi hận âm thầm dâng lên
Lúc này, chẳng có âm thanh nào mà thấy hay hơn là có

銀瓶乍破水漿迸
鐵騎突出刀槍鳴
曲終收撥當心畫
四弦一聲如裂帛
Ngân bình sạ phá thuỷ tương bính 
Thiết kỵ đột xuất đao thương minh
Khúc chung thu bát đương tâm hoạch 
Tứ huyền nhất thanh như liệt bạch

Bỗng như nước bắn tung ra khỏi bình bạc bị vỡ
Như cả đoàn thiết kỵ ào ào xông lên, đao thương sáng ngời
Cuối khúc đàn, dừng tay gảy chặn dây 
Bốn dây cùng vang lên một tiếng như lụa xé

東船西舫悄無言
唯見江心秋月白
沉吟放撥插弦中
整頓衣裳起斂容
Đông thuyền tây phảng tiễu vô ngôn 
Duy kiến giang tâm thu nguyệt bạch
Trầm ngâm phóng bát sáp huyền trung 
Chỉnh đốn y thường khởi liễm dung

Thuyền mảng Đông Tây đều lặng im, không một tiếng nói 
Chỉ thấy trăng Thu sáng giữa dòng sông
Trầm ngâm buông phím, cài móng đàn vào giữa các dây
Sửa gọn xiêm áo lại, ngẩng mặt lên

自言本是京城女
家在蝦蟆陵下住
十三學得琵琶成
名屬教坊第一部
Tự ngôn bản thị kinh thành nữ 
Gia tại hà mô lăng hạ trú
Thập tam học đắc tỳ bà thành 
Danh thuộc giáo phường đệ nhất bộ

Tâm sự rằng, nguyên là con gái chốn kinh thành 
Nhà ở dưới gần lăng Hà Mô
Mười ba tuổi đã học được đàn tỳ bà 
Tên tuổi thuộc hàng đầu trong giáo phường

曲罷曾教善才服
妝成每被秋娘妒
五陵年少爭纏頭
一曲紅綃不知數
Khúc bãi tằng giao thiện tài phục 
Trang thành mỗi bị thu nương đố
Ngũ Lăng niên thiếu tranh triền đầu 
Nhất khúc hồng tiêu bất tri số

Mỗi khi hết khúc đàn, từng khiến nhiều người sành nghe thán phục 
Mỗi khi trang điểm xong, đến sắc đẹp nàng Thu Nương cũng phải đố kỵ
Những chàng trai trẻ nhà giàu ở Ngũ Lăng tranh nhau tặng quà
Một bài, thưởng không biết bao là tấm lụa đào

鈿頭銀篦擊節碎
血色羅裙翻酒
今年歡笑復明年
秋月春風等閑度
Điền đầu ngân tì kích tiết toái 
Huyết sắc la quần phiên tửu ố
Kim niên hoan tiếu phục minh niên 
Thu nguyệt xuân phong đẳng nhàn độ

Vành lược bạc, cành trâm vàng, lấy để gõ theo nhịp cũng vỡ tan 
Quần lụa màu huyết dụ, để rượu đổ ra hoen ố
Năm này vui cười, năm sau cũng như vậy 
Trăng Thu, gió Xuân, một quãng đời nhàn hạ

弟走从軍阿姨死
暮去朝來顏色故
門前冷落鞍馬稀
老大嫁作商人婦
Đệ tẩu tòng quân a di tử 
Mộ khứ triêu lai nhan sắc cố
Môn tiền lãnh lạc xa mã hy 
Lão đại giá tác thương nhân phụ

Em trai lên đường tòng quân, rồi dì lại chết 
Chiều qua, sớm lại, nhan sắc cũng tàn phai
Trước cổng dần vắng lặng, thưa thớt đi ngựa xe 
Người anh cả đem gả để làm vợ một người đi buôn

商人重利輕別離
前月浮梁買茶去
去來江口守空船
繞船月明江水寒
Thương nhân trọng lợi khinh biệt ly 
Tiền nguyệt phù lương mãi trà khứ
Khứ lai giang khẩu thủ không thuyền 
Nhiễu thuyền nguyệt minh giang thuỷ hàn

Người buôn bán chỉ tham lợi, coi thường sự chia cách
Tháng trước, vừa đi Phù Lương mua trà
Quay về đầu sông, một mình với con thuyền không 
Quanh thuyền trăng sáng, nước sông lạnh lẽo

夜深忽夢少年事
夢啼妝淚紅闌干
我聞琵琶已嘆息
又聞此語重唧唧
Dạ thâm hốt mộng thiếu niên sự 
Mộng đề trang lệ hồng lan can
Ngã văn tỳ bà dĩ thán tức 
Hựu văn thử ngữ trùng tức tức

Đêm khuya, bỗng mơ thấy lại thời trẻ trung 
Trong giấc mộng khóc ướt nhòe lớp trang điểm
Ta nghe tiếng tỳ bà, đã than khóc tức tưởi
Nghe thêm những lời tâm sự này, lại càng bùi ngùi

同是天涯淪落人
相逢何必曾相識
我从去年辭帝京
謫居臥病潯陽城
Đồng thị thiên nhai luân lạc nhân 
Tương phùng hà tất tằng tương thức
Ngã tòng khứ niên từ đế kinh 
Trích cư ngọa bệnh tầm dương thành

Cùng là những kẻ bị lưu lạc ở chốn chân trời, góc bể
Gặp gỡ nhau đây, nào cần phải đã từng quen biết
Ta từ năm ngoái, khi từ giã kinh vua 
Bị đầy, ôm bệnh tại thành Tầm Dương

潯陽地僻無音樂
歲不聞絲竹聲
住近湓江地低濕
黃蘆苦竹繞宅生
Tầm dương địa tích vô âm nhạc 
Chung tuế bất văn ty trúc thanh
Trú cận bồn giang địa thế thấp 
Hoàng lô khổ trúc nhiễu trạch sinh

Tầm Dương, nơi hẻo lánh, chẳng có âm nhạc 
Cả năm nay, chưa nghe được một tiếng đàn, tiếng sáo
Ta lại ở gần cửa Bồn giang, chỗ thấp và ẩm ướt 
Lau, trúc úa khô vàng võ, mọc quanh đầy nhà

其間旦暮聞何物
杜鵑啼血猿哀鳴
春江花朝秋月夜
往往取酒還獨傾
Kỳ gian đán mộ văn hà vật 
Đỗ quyên đề huyết viên ai minh
Xuân giang hoa triêu thu nguyệt dạ 
Vãng vãng thủ tửu hoàn độc khuynh

Nơi đây, sáng chiều nghe được những gì 
Chỉ có tiếng chim quốc khóc nhỏ máu, và tiếng vượn hú bi ai
Sáng Xuân hoa nở, đêm Thu chỉ mỗi ánh trăng 
Ta thường thường chỉ đem rượu ra dốc chén một mình

豈無山歌與村笛
嘔啞嘲哳難為聽
今夜聞君琵琶語
如聽仙樂耳暫明
Khởi vô sơn ca dữ thôn địch
Ẩu á trào triết nan vi thính
Kim dạ văn quân tỳ bà ngữ 
Như thính tiên nhạc nhĩ tạm minh

Chẳng phải không có lời ca, tiếng sáo trong thôn núi đâu 
Khốn nỗi ú ớ, trọ trẹ thật khó nghe
Đêm nay, nghe được tiếng tỳ bà của nàng 
Tai như nghe được tiếng nhạc tiên, thật sáng láng

莫辭更坐彈一曲
為君翻作琵琶行
感我此言良久立
卻坐促弦弦轉急
Mạc từ cánh tọa đàn nhất khúc 
Vị quân phiên tác tỳ bà hành
Cảm ngã thử ngôn lương cửu lập 
Khước tọa xúc huyền huyền chuyển cấp

Đừng đi vội, xin ngồi đàn một khúc 
Ta vì nàng, sẽ làm một bài Tỳ Bà hành
Cảm động vì lời ta nói, nàng tần ngần đứng một lúc lâu 
Lại ngồi xuống gảy đàn, tiếng bỗng chuyển thành gấp gáp

凄凄不似向前聲
滿座重聞皆掩泣
座中泣下誰最多
江州司馬青衫濕
Thê thê bất tự hướng tiền thanh 
Mãn tọa trùng văn giai yểm khấp
Tọa trung khấp hạ thuỳ tối đa 
Giang Châu tư mã thanh sam thấp

Buồn thảm không như tiếng đàn lúc trước
Hết những người trong tiệc nghe lại, đều che mặt khóc
Trong những người ấy, ai là người khóc nhiều nhất 
Chính là Tư mã Giang Châu, ướt đẫm vạt áo xanh


Sưu tầm

  

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét